Longread

 

EEN STADSPARK IN RUIL VOOR DE WESTELIJKE RONDWEG

Het politiek meest gevoelige Amersfoortse onderwerp is al zo’n vijftien jaar lang de aanleg van de Westelijke Rondweg. Tegenstanders, en dat zijn er velen, verbazen zich keer op keer dat niets en niemand deze ambitie van de VVD kan keren of bijstellen. Waarom geven D66 en het CDA zo weinig tegengas? Waarom stelt milieupartij GroenLinks zich zo ‘genuanceerd’ op?  Een duik in het dossier leert dat de VVD in 2010 goede zaken deed. In ruil voor steun aan een groen Beekdal gaven genoemde partijen groen licht voor steun aan een verbindingsweg waar 3000 bomen voor moeten wijken. 

Stadscafé de Observant, woensdag 7 april 2010. De onderhandelingen over een nieuwe coalitie zijn al weken bezig. Over de belangrijkste thema’s, zoals de komst (of herstel, volgens sommige mensen) van een groen Beekdal, is al overeenstemming bereikt. 

Maar dan neemt VVD-onderhandelaar Ruud Luchtenveld de plaats in van partijgenoot Manfred Vogels. De sfeer aan tafel verhardt. Hij uit scherpe kritiek op het plan om het Beekdal groen te houden. Een ongedekt tekort van 15 miljoen euro is hem veel te gortig. Hij en medeonderhandelaar Koos Voogt willen deze en andere gemaakte afspraken terugdraaien. Dat is onaanvaardbaar, stellen de onderhandelingspartners BPA, D66 en GroenLinks. Het is crisis. 

Even lijken de coalitieonderhandelingen te mislukken. Totdat de nieuwe informateur en voormalig VVD-minister Pieter Winsemius na een paar dagen alle partijen opnieuw aan tafel weet te krijgen. Het CDA treedt op aandringen van de VVD toe tot de coalitie. En hier en daar worden nog wat punten en komma’s in het coalitieakkoord gewijzigd. Op 29 april bereiken de partijen overeenstemming. Ook over het Beekdal.

Het coalitieakkoord van 2010 is historisch. Na tien jaar politiek gesteggel besluit de nieuwe coalitie dat het terrein van het voormalige Elisabethziekenhuis (deel van het Heiligenbergerbeekdal) groen wordt. Zo ontstaat er een groene ‘long’ vanaf de Bisschopsweg naar de A28. Amersfoort krijgt zo haar eigen Vondelpark, jubelen voorstanders. 

Tegenstanders zijn furieus. Een groen Beekdal realiseren kost 20 miljoen euro. De kosten worden door de gemeente ‘opgevangen’ in verschillende jaarbegrotingen. Dat is wel erg veel geld in crisistijd, vinden veel mensen. Bovendien moet de stad ook al 20 miljoen euro bezuinigen. Het is volgens hen geen tijd om ‘cadeautjes’ uit te delen. Het tweede argument: er kunnen nu niet 300 tot 500 woningen op het ziekenhuisterrein worden gebouwd, zoals eerder het plan was. Terwijl er al jarenlang schreeuwend behoefte aan woningen is in Amersfoort-zuid. De stad is verdeeld, maar het plan gaat door.

 Eduard Vorster,  de geestelijke vader van het groene Beekdal, is blij verrast door deze uitslag. Innerlijk had hij de moed al opgegeven. Voor de verkiezingen zag het er slecht uit voor zijn Stichting Heiligenbergerbeekdal. Weliswaar groeide het aantal sympathisanten, maar de meeste partijen in de gemeenteraad bleven tegen de komst van een groen Beekdal. Bovendien was hij moe, doodmoe. Tien jaar non-stop actievoeren had zijn tol geeist. Hij wilde stoppen. Desondanks voerden hij en zijn medestanders in de weken voor de verkiezingen nog volop campagne voor een groen Beekdal. Het was nu of nooit.

 Na de verkiezingsuitslag van 2010 zijn de kaarten plotsklaps anders geschud. De PvdA is als grootste partij genadeloos afgestraft en daalt van 10 naar 6 zetels. Een ongekende nederlaag voor de sociaaldemocraten die al tientallen jaren hun stempel op de stad drukken. De BPA is de grote winnaar en stijgt van 5 naar 7 zetels. D66 stijgt van 3 naar 5 zetels (deed in 2006 mee als Jouw Amersfoort, in samenwerking met Leefbaar Amersfoort). 

 De belangrijkste winnaars van de verkiezingen – BPA en D66 – zijn vóór een groen Beekdal. De BPA mag als grootste partij andere partijen uitnodigen om te komen praten over collegedeelname. Al na één gesprek sluit de BPA samenwerking met de PvdA  uit. 

De partijen die daarna aanschuiven, zijn de VVD, D66 en GroenLinks. Aan tafel zitten formateur Ben Stoelinga (BPA), fractieleiders Hans van Wegen (BPA), Manfred Vogels (VVD), Pim van den Berg (D66), Sebastiaan van ’t Erve (GL) en hun secondanten. Ze vergaderen wekenlang elke dag op de zolder van de Observant, tegenover het stadhuis. 

Ruildeal

Een van de eerste onderwerpen die bij de coalitieonderhandelingen na de verkiezen van 3 maart 2010 worden besproken, is het groene Beekdal. D66 zet zwaar in. Al acht jaar eerder nam deze partij een groen Beekdal op in het verkiezingsprogramma.  ,,Gemeenteraadspolitiek gaat vaak over kleine onderwerpen’’, vertelt toenmalig D66-prominent Mirjam Barendrecht, ,,Met een groen Beekdal konden we in één keer een groot gebaar maken waar de komende generaties profijt van gaan hebben.’’

 D66 profileert zich met de wens voor een groen Beekdal als een groene partij, met oog voor bewonersparticipatie. Bovendien wonen veel potentiële D66-stemmers in de wijken rondom het Beekdal. Ook de BPA is een belangrijke medestander, al is dat bij deze partij meer vanuit een anti-establishment houding. De burgerpartij steunt graag burgerinitiatieven vanuit de stad en toont zich in die tijd een luis in de pels van de gevestigde partijen in het stadhuis.

 Ook VVD-onderhandelaar Ruud Luchtenveld gaat uiteindelijk morrend akkoord met de miljoenen voor een groen Beekdal. Mede omdat dat de projectontwikkelaars niet staan te trappelen om te gaan bouwen op het terrein van het voormalige ziekenhuisterrein. ,,Ze vonden het veel te riskant,’’  herinnert secondant  Koos Voogt zich, onlangs afgezwaaid als VVD-raadslid, ,, Ze wisten dat als ze dat zouden doen, ze tot aan de Raad van State aan toe allerlei protesteerders aan hun kont hadden hangen. Bovendien werd er in die tijd volop gebouwd in Vathorst. Daar was meer dan genoeg ruimte om duizenden woningen neer te zetten. Dus ze deden niet eens moeite om een tegenlobby op te zetten. Ook anderen waagden zich daar niet aan.’’

 Wel sleept de VVD wisselgeld binnen. Een ruildeal, die de basis zou leggen voor de meeste controversiële coalitiebeslissing van de afgelopen vijftien jaar: de ruim 67 miljoen kostende aanleg van Westelijke Rondweg. De liberalen zijn  al jaren voor dit verkeersplan waar politieke partijen en actiegroepen zich tegen verzetten. De weg gaat dwars door de bosgebieden Birkhoven en Bokkeduinen. Daarvoor moeten ruim 3.000 bomen worden omgehakt. Bovendien zijn veel mensen niet overtuigd van de noodzaak van de weg. Het levert automobilisten in de spits hoogstens twee tot drie minuten minder reistijd op.  De VVD laat in het coalitieakkoord vastleggen dat er binnen vier jaar ‘een evenwichtige oplossing’ op tafel moet liggen die ‘een wezenlijke verbetering van de verkeersdoorstroming moet opleveren.’ 

Bomen omhakken

Hoe kan het dat groene partijen als D66, GL, maar ook een volkspartij als de BPA de komst van de Westelijke Rondweg steunden? Een groen Beekdal in ruil voor een Westelijke Rondweg is toch lood om oud ijzer? Enerzijds maak je een oud ziekenhuisterrein groen, anderzijds verwoest je een bosgebied. Waarom zou je dat willen?

 Ben Stoelinga was in 2010 namens de BPA formateur tijdens de coalitieonderhandelingen. Tegenwoordig is hij fractieleider van Amersfoort2014. ,,De plannen voor de Westelijke Rondweg waren in 2010 nog niet erg concreet’’, reageert hij, ,,Er waren verschillende opties en het was nog niet bekend waar het tracé zou komen te liggen en hoeveel bomen het ging kosten. Met de informatie van toen dachten we dat we het besluit voor de Westelijke Rondweg nog wel een positieve wending konden geven. Maar later ontstonden er andere verhoudingen in de raad en bleek het proces onomkeerbaar.’’ 

,,Met de kennis van nu vind ik het een verkeerde keuze. Toen niet. We hadden de tellingen van toen en de verkeersproblemen van toen. Maar ondertussen is er een heleboel gebeurd. De tellingen bleken niet te kloppen en door de economische crisis was er minder verkeer op de weg. Bovendien werden er een aantal verkeersknelpunten in de stad opgelost. Het Beekdal heeft de stad dus wel wat gekost. Maar het groene Beekdal was ons heel veel waard.’’

Wat vindt Eduard Vosters van deze ruildeal. ,,Eigenlijk niet goed. Het is een beetje raar dat het zo gaat. Maar ik was niet aanwezig bij de coalitieonderhandelingen. Opeens stond die ruil in het coalitieakkoord. Ik heb me achteraf niet gerealiseerd wat de consequenties waren. Stom eigenlijk. Ik was misschien toch te veel gefocust op één ding: een groen Beekdal.’’ 

Vosters trekt zich vanaf 2010 terug uit de discussie over de toekomst van het Beekdal. ,,Het actievoeren was grotendeels voorbij en opeens moesten we gaan nadenken over de inrichting van een groen Beekdal. Ik hield het Beekdal als geheel in het oog en ik ben niet zo van de details. Welke bomen er in het park moeten komen, interesseert me niet. Dat moeten andere mensen maar uitzoeken.’’ 

Beste plannen

Dat laatste gebeurt ook. In maart 2014 richt een aantal stadsbewoners stichting Elisabeth Groen op. Ze tekenen een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente. Ze mogen zorgdragen voor de inrichting van het park en het beheer ervan gedurende tien jaar. Niet eerder werkten de politiek, ambtenaren en stadsbewoners op een vergelijkbare manier samen.  Het resultaat valt op zijn vroegst in 2020 te bewonderen. Het gevolg van een enorme vertraging in de sloop van het voormalige Elisabethziekenhuis. Er blijkt veel meer asbest in de gebouwen te zitten dan vooraf werd aangenomen. 

 Ondertussen is de komst van de Westelijke Rondweg niet meer te stoppen. De tegenstanders zijn uitgeprocedeerd. De Raad van State veegt op 24 januari hun bezwaren van tafel. Hun laatste hoop op GroenLinks vervliegt als deze partij op 15 mei niet mee wil gaan in een motie van SP waarin om nieuw onderzoek naar nut en noodzaak wordt gevraagd. ‘Waarom nog meer onderzoek vragen als je van te voren weet dat er geen meerderheid voor komt’, aldus de fel bekritiseerde uitleg van deze milieupartij.

 Standvastigheid is GroenLinks vreemd in dit dossier. In 2010 akkoord met het wisselgeld van de VVD voor de aanleg van een groen Beekdal. In 2012 door de VVD uit de coalitie gezet vanwege gebrek aan ‘wil om de doorstroming van het westen van Amersfoort wezenlijk te verbeteren’. Om vlak daarna toch weer tot de coalitie toe te treden en mee te werken aan deze ambitie van de VVD.  De laatste vier jaar zit GL in de oppositie. De partij uit zich opnieuw fel tegen de komst van de op 67 miljoen geraamde verbinding. Althans in woorden. De SP voert met tal van acties de daadwerkelijke oppositie aan. GL staat momenteel op de drempel om opnieuw toe te treden in een college met de VVD.

 De ironie wil dat  bewonerslobby van de Stichting Heiligenbergerbeekdal tot stand is gekomen met de steun van de man die ook het bewonersverzet tegen de Westelijke Rondweg aanvoert: Peter de Langen van de Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort (SGLA). 

 Gemeenteraadsleden overtuigen, is cruciaal voor een effectieve lobby, stelt Vosters. ,,Zij nemen de beslissingen. Je kunt niet om hen heen. Ik belde Peter vaak op en dan vertelde ik wat ik van plan was. En dan zei hij: ‘Dat moet je nu nog niet doen, want alle raadsleden hebben het nu druk met andere zaken.’ Ik leerde van hem dat timing heel belangrijk is als je iets voor elkaar wilt krijgen.’’

 Bij Peter de Langen blijft het positieve gevoel overheersen. ,,Ik wist niet van die deal. En dat had natuurlijk nooit zo gemoeten. Je ruilt geen groen tegen groen. Dat is, ik kan het niet anders omschrijven, onfatsoenlijk politiek bedrijven. Hoe ik ook betreur dat het zo gelopen is, mijn goede gevoel over het groene  Beekdal verdwijnt er niet door. Het is en blijft een prachtig resultaat van het nieuwe samenwerken.’’